Życiorys księdza Józefa Stolarczyka
Wgłębiając się w historię Podhala, nie można pominąć postaci księdza Józefa Stolarczyka, pierwszego proboszcza Zakopanego. Trudno wyobrazić sobie obraz tak wszechstronnej osoby, która miała realny wpływ na sposób życia mieszkańców, jednocześnie czyniąc równie duże kroki w zupełnie innych dziedzinach: taternictwie i turystyce tatrzańskiej. Ksiądz Józef Stolarczyk pochodził z rodziny chłopskiej Jędrzeja Stolarczyka i Agaty z domu Działek. Od dzieciństwa jego życie ściśle wiązało się z wartościami religijnymi. Skończył gimnazjum w Podolińcu na Spiszu, następnie studiował teologię w Tarnowie. 28 sierpnia 1842 r. otrzymał w Tarnowie święcenia kapłańskie. Po odbyciu kilku służb duszpasterskich jako wikary, 6 stycznia 1848 roku stał się pierwszym proboszczem zakopiańskim.
Ksiądz Józef Stolarczyk w Zakopanem
Współpraca ze współczesnymi mieszkańcami Zakopanego nie należała do łatwych. Kazimierz Przerwa-Tetmajer wspominał o tym: „Kiedy w Zakopanem pół wieku temu kościół wystawiono i kiedy Stolarczyk tam przybył, chłopi po mszy ściągali lampę wiszącą przed ołtarzem i fajki od niej zapalali. Zbójnicy zaś miejscowi zapowiadali proboszczowi swoje odwiedziny, które jednak szczęśliwie nie przyszły do skutku. Trzeba było takiego rozumu, jaki miał ten rubaszny i prosty, ale niepospolicie mądry ksiądz, aby powoli, wpół dzikich ludzi, których w dolinie pod Giewontem zastał, wszczepić jakieś pojęcia etyki chrześcijańskiej(...)”. W połowie XIX wieku praktyki dnia codziennego znacznie odbiegały od ewangelicznych zasad. Nadal żywe były tradycje zbójnictwa. Przebiegłość, zręczność i brawura były odbierane jako cechy skrajnie pozytywne. Józef Stolarczyk doskonale odnalazł się w góralskiej rzeczywistości tamtych czasów. Swoją charyzmą i znajomością mentalności górali zdobył szacunek swoich parafian. Proboszcz rozbudował drewniany kościół, rozpoczął budowę murowanego. Utworzył pierwszy cmentarz i pierwszą szkołę w Zakopanem. Prowadził kronikę parafialną, która została opublikowana w „Roczniku Podhalańskim” w latach 1914–1921. Napisał także wspomnienie Wycieczka na szczyt Gerlachu (1875).
Ksiądz Stolarczyk w Tatrach
Góry były bardzo ważnym elementem życia Stolarczyka. Przeważnie wybierał się w nie z towarzystwem. Nie lubił chodzić sam. W podeszłym wieku wolny czas spędzał, udając się z góralami w tatrzańską krainę, i gdy nie był w stanie już chodzić wysoko, zadowalały go uroki dolin. Niemal wszyscy badacze zajmujący się historią, socjologią i psychologią taternictwa uznają rolęm jaką odegrał Stolarczyk w tej dziedzinie, za wybitną. Do największych tatrzańskich osiągnięć księdza należą: pierwsze wejście na Baranie Rogi (1867), ósme wejście na Gerlach (1874), trzecie wejście na Lodowy Szczyt. W 1883 roku został mianowany honorowym członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego. Imieniem księdza nazwane są: przełęcz pomiędzy Czarnym Szczytem a Baranimi Rogami (Przełęcz Stolarczyka), Żleb Stolarczyka w masywie Gerlachu opadający do Doliny Wielickiej, Koleba Stolarczyka w Dolinie Ciężkiej, Turnia Stolarczyka (pierwsza turnia wznosząca się nad Zawratem od zachodu – dzisiejsza Zawratowa Turnia – nazwa ta się nie przyjęła). W Zakopanem przez wiele lat istniało również schronisko zwane Domem Turystycznym im. ks. Józefa Stolarczyka. Po śmierci ksiądz Józef został pochowany w Zakopanem na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
