Drewniany kościółek pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i położony przy nim cmentarz pochodzą z połowy XIX wieku. Cmentarz, powstały w roku 1851, był pierwszym zakopiańskim cmentarzem. Jego nazwa pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, na którym jest zlokalizowany, czyli Jana Pęksy. „Brzyzek” zaś w gwarze góralskiej oznacza urwisko nad potokiem. Na Pęksowym Brzyzku znajduje się około 500 grobów, w tym 250 grobów osób wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala. Pochowani są tam między innymi Mariusz Zaruski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Kornel Makuszyński, Tytus Chałubiński, Jan Długosz, Antoni Kenar, Władysław Hasior, Zofia i Henryk Paryscy, Jan Krzeptowski-Sabała i Władysław Orkan. Przy wejściu znajduje się także symboliczny grób Witkacego, a dalej – symboliczny nagrobek himalaisty Macieja Berbeki. Na cmentarzu umieszczono tablice pamiątkowe poświęcone polskim kompozytorom związanym z Zakopanem (m.in. Karolowi Szymanowskiemu i Mieczysławowi Karłowiczowi).

Cmentarz otacza kamienny mur, zaś bramę zaprojektował Stanisław Witkiewicz. Mur był poddany renowacji w latach 50. XX wieku, w stulecie powstania nekropolii. Dodano wówczas kilkanaście płaskorzeźb oraz napis: Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć tracą życie. Zakopane pamięta. Wiele nagrobków jest niepowtarzalnymi dziełami sztuki, wykonanymi w drewnie, metalu lub kamieniu; pojawiają się na nich góralskie krzyże i motywy podhalańskie. Liczne nagrobki powstały w pracowni Władysława Hasiora.

Cmentarz można zwiedzać codziennie w godzinach 6:00-18:00. Za wejście pobierana jest symboliczna opłata w wysokości 2 zł, a pieniądze są przeznaczane na renowację zabytkowych nagrobków.

Fot. Agnieszka Rosa

Fot. Agnieszka Rosa

Fot. Agnieszka Rosa