Ciupaga góralska

Ciupaga góralska

Napisane przez: Klaudia Król

Foto: kowal


Ciupaga jest charakterystycznym elementem kojarzonym z góralskim folklorem. Dziś używa się jej głównie w tańcu zbójnickim, obrazującym walkę pomiędzy mężczyznami. Jej dawne zastosowanie było jednak związane z dużo bardziej praktycznymi celami.

Skąd się wzięła ciupaga?
Ciupaga to długa laska, wyglądem przypominająca siekierę. Jej pojawienie się na naszych ziemiach jest związane z osiadaniem Wołochów w regionie podhalańskim. Stąd stare określenia ciupagi: „sikierka” lub „wołoska”. Dawniej każdy góral posiadał własną ciupagę. Dziś jest ona nieodłącznym elementem góralskiego folkloru.

Z czego zrobiona jest ciupaga?
Tradycyjnie wykonana ciupaga posiada lekkie, niekiedy mocno okute żeleźce oraz wydłużone stylisko. Taki styl wyrobu pozwalał na podnoszenie się w oparciu o ciupagę podczas wspinaczki; służyła również między innymi do wyrąbywania stopni w twardym śniegu. Jej główne zastosowanie było jednak inne – najbardziej nadawała się do góralskich bójek i starć. To niezwykle skuteczne narzędzie walki klasyfikuje się jako drzewcową, białą broń obuchowo-sieczną.

Obuch był wykonywany przez lokalnych kowali ze stali, której jakość pozostawia wiele do życzenia. Zwykle preferowano proste zdobienia. Ostrze wykańczano czasem szpikulcem, co dementuje przesłanki o głównym zastosowaniu ciupagi w roli, którą dziś pełni czekan. Z czasem, kiedy zastosowanie w walce stało się drugorzędne, a ciupaga pozostała jedynie wsparciem przy chodzeniu, szpikulec stał się zbędny.

Kto używał ciupagi?
Juhasom wypasającym owce ciupaga służyła do obrony przez konkurentami, chcącymi zawładnąć tymi samymi częściami hali, które były atrakcyjne ze względu na dużą ilość trawy. Ciupagi raczej nie używano do pracy we wsi. W niektórych regionach ich wnoszenie na teren miejski było zakazane.

Na skutek tzw. II rewolucji przemysłowej, pasterstwo oraz wypas owiec na halach przestały być opłacalne. Trawy starczyło więc dla każdego, a ciupaga została zastąpiona lekkimi i giętkimi laskami – „palicami”. W latach międzywojennych przywrócono ją do stroju ludowego, głównie ze względu na potrzeby turystycznych wsi Podhala.

Dziś ciupaga spełnia wymogi turystyki, tańca i folkloru – złote, srebrne i brązowe ciupagi są nagrodami na corocznym Międzynarodowym Festiwalu Ziem Górskich. W ciekawy sposób przedstawia się również konkurencja rzutu ciupagą w drewnianą tarczę podczas konkursu na „Harnasia roku”, który odbywa się na corocznym festynie w Białce Tatrzańskiej.