Chaty góralskie
Najlepszy czas na ścinanie drzewa jodłowego i świerkowego to jesień oraz zima. Z odpowiednio długo składowanych płazów drewna góralscy budarze tworzyli małe, ale bardzo wytrzymałe cuda architektoniczne. Szczeliny między belami początkowo zapychano mchem, później wełnianką. Klasyczna chata w stylu góralskim składała się z trzech pomieszczeń: izby, sieni i komory. Z czasem do podstawowego kanonu doszła jeszcze jedna. Dzielono je odtąd na czarną, w której znajdował się piec, i białą (od nieosmolonych ścian), która pełniła funkcję reprezentacyjną. Ta druga była zarazem najważniejszym pomieszczeniem domu. Składowano tam malowane na szkle obrazy, często przedstawiające sylwetki świętych. Znajdowały się w niej też sprzęty rzadkiego użytku i odświętne ubrania. Zamożniejsi górale mogli sobie pozwolić na budowę większej liczby izb, co od końca XIX wieku wykorzystywali, oferując turystom noclegi.
Styl witkiewiczowski w budownictwie
Z biegiem lat potrzeby ruchu turystycznego oraz specyfika czasu zaborów zmieniły obraz typowej góralskiej chaty. Dla ochrony i rozwoju architektury podhalańskiej wielkie zasługi wnieśli w tym czasie Władysław Matlakowski (wydając dzieło „Budownictwo ludowe na Podhalu”) oraz – przede wszystkim – Stanisław Witkiewicz, twórca i propagator stylu zakopiańskiego. Chcąc zachować „polskość” w budownictwie trudnych czasów zaborów, nawiązywał do stylu góralskiego i rozbudował małe chaty w okazałe wille. Tymczasem zwolennicy Austrii woleli wprowadzać do Zakopanego konkurencyjny w architekturze styl alpejski.
Pierwszym obiektem reprezentującym witkiewiczowski styl zakopiański jest powstała w 1892 r. Willa Koliba (na zdjęciu). Jej wnętrze wypełnione było bogato zdobionym sprzętem, meblami i wzorami. Choć cała forma znacznie różni się od tradycyjnej chaty góralskiej, to jednak oparta jest na tej samej koncepcji. Po śmierci Witkiewicza styl zaczął stopniowo zamierać, uchronił jednak Zakopane od obcych wpływów w architekturze oraz narzucił kierunek dalszego rozwoju budownictwa góralskiego. Witkiewiczowski styl przekształcił się obecnie w nowozakopiański, w którym zbudowano m.in. Dom Turysty czy schroniska w dolinach: Chochołowskiej i Kościeliskiej.
