Wiatr halny

W regionach górskich, w których występuje, określa się go różnymi nazwami. W Górach Skalistych chinook, zonda w Andach, bohorok na Sumatrze. W Tatrach dawniej jego powiewy nazywano wiatrami jugowymi – dziś wieje jako halny.

Kiedy i gdzie wieje halny?
Halny jest wiatrem typu fenowego (fen to ciepły i suchy wiatr, wiejący z gór w doliny). W Polsce występuje w Karpatach i Sudetach, z największą siłą wieje na Podhalu, docierając m.in. do Krakowa i miast aglomeracji górnośląskiej. W porywach osiąga nawet 60 m/s. Zjawiska, które mu towarzyszą, stwarzają niepowtarzalną atmosferę grozy, podkreślając majestatyczny charakter zjawiska.

Halny wieje najczęściej w chłodnej połowie roku, najrzadziej w czerwcu i lipcu. Jego podmuchy są porywiste, suche, ciepłe i gwałtowne. Ogrzane, nieregularne i pulsacyjne, wieją znad chłodnych, często ośnieżonych grzbietów górskich ku dolinom. Halnemu towarzyszy występowanie specyficznego zachmurzenia – chmur soczewkowych oraz wału bądź muru halnego nad barierą górską.

Jak powstaje halny?
Temperatura i wilgotność względna zmieniają się w sposób gwałtowny, co niekorzystnie wpływa na stan zdrowia osób z powikłaniami kardiologicznymi. Pogarsza się również samopoczucie meteoropatów, pojawia się u nich rozdrażnienie oraz wzmożona nerwowość, bóle głowy i bezsenność. Wykazano również związek pomiędzy występowaniem halnego a ilością przestępstw oraz samobójstw.

Warunkiem wystąpienia tego wiatru w Tatrach jest utworzenie się po obu stronach Karpat Zachodnich układu niżowego – na zachodnim krańcu – oraz proporcjonalnego układu wysokiego ciśnienia po stronie wschodniej. Ciepłe, wilgotne powietrze uderza w pasmo Tatr, unosząc się ku górze rozpręża się i ochładza (0,5 stopnia na 100 m). Skrapla się w nim para wodna, tworząc podłużne pasmo ciężkich chmur – przynosi deszcz, śnieg lub grad. Osuszone dzięki opadom powietrze jest napierane przez kolejne, napływające masy. W następstwie gwałtownie opada po północnej stronie Tatr.

Od tej chwili mamy do czynienia ze zjawiskiem odwrotnym – sprężaniem powietrza, które powoduje jego ogrzewanie w stosunku 1 stopień na 100 m różnicy wysokości. Wiatr rozpędzony przez spadek po tatrzańskich zboczach uderza w dolne partie z ogromną siłą, siejąc zniszczenie.

Wiatr halny posiada duże znaczenie klimatyczne. Powoduje podwyższenie temperatury, powstawanie posuch, zimą przyspiesza zanik pokrywy śnieżnej (stąd nazywany jest „pożeraczem śniegu"). Nasiona i zboża pod jego wpływem dojrzewają szybciej. Powoduje również zniszczenia w drzewostanie – wiatrołomy. Największą prędkość odnotowano w maju 1968 r. Halny osiągnął wtedy niesamowitą prędkość 86 m/s (ok. 300 km/h).