Błękitna krew
Hrabia Władysław Zamoyski nie urodził się w Polsce: przyszedł na świat 18 listopada 1853 roku w Paryżu. W jego żyłach płynęła jednak polska, błękitna krew. Pochodził z arystokratycznego rodu (ojciec – generał Władysław Zamoyski, matka – Jadwiga z rodu Działyńskich, córka Tytusa Działyńskiego), który wyznawał idee patriotyzmu, kultu tradycji i religijności. Życie hrabiego ściśle powiązane jest z losem rejonów podhalańskich. Od lutego 1854 roku, w związku z pobytem rodziców w Turcji (wojna krymska), młody Władysław wychowywał się u dziadków. Po powrocie do Paryża w lipcu 1855 roku rodzina Zamoyskich zamieszkała w domu będącym jednocześnie siedzibą Biblioteki Polskiej.
W drodze
Wychowanie Władysława należało głównie do matki. Jadwiga Działyńska, bardzo inteligentna osoba, która angażowała się również w działalność męża, skrupulatnie wybrała sposób na rozwijanie syna. Rodzina Zamoyskich często odwiedzała ziemie Wielkopolski i Galicji. Matka poświęcała wiele czasu na edukowanie i wychowywanie swych dzieci, które uczyły się matematyki, języka polskiego, greki, historii i geografii kraju ojczystego oraz słuchały fragmentów Pisma Świętego. Zamoyscy przykładali też wagę do wychowania fizycznego, które stanowiło ważny element kształtowania ich dzieci. W wieku niespełna dziesięciu lat Władysław rozpoczął naukę w Lycée Impérial Charlemagne. Jako uczeń nie wykazywał ponadprzeciętnych zdolności, szkołę jednak ukończył. Ojciec Władysława zmarł w 1868. Nie mogąc dostać się na studia wyższego stopnia, co nakazywała wola zmarłego ojca, na początku 1875 roku zaciągnął się dobrowolnie do armii francuskiej, gdzie dosłużył się stopnia podporucznika. W kolejnych latach podróżował. W 1879 roku na zaproszenie Komisji Francuskiej wyjechał do Australii na Wystawę Powszechną w Sydney. Podróżował w głąb kraju, popłynął także na Tasmanię. Zawiązywał znajomości z naukowcami, rozkochał się w naturze.
Przełom
Kluczowe zdarzenie, mające wpływ na późniejsze losy hrabiego Władysława Zamoyskiego, miało miejsce w połowie marca 1880 roku. Porażony wylewem Jan Działyński sporządził testament, zgodnie w którym cały majątek rodu (ziemie kórnickie) pozostawił swojemu siostrzeńcowi, który tymczasem przebywał w Australii. Decyzja wzbudzała wiele kontrowersji, a sam Władysław podporządkował się jej dopiero rok później. Przebywając w Wielkopolsce, hrabia rozpoczął działalność społeczno-gospodarczą (m.in. wykupywanie majątków polskich zagrożonych przejęciem przez Niemcy; wspieranie tworzonej przez matkę Szkoły Domowej Pracy Kobiet). Kiedy nastały rugi pruskie (zmuszanie obcych do opuszczenia pruskich ziem), w 1885 roku hrabia Zamoyski wraz z matką i siostrą zmuszeni byli opuścić Kórnik. Dla całej rodziny był to okres destabilizacji. Przebywali najczęściej w Paryżu, na Spiszu i w Galicji. Osoby, które znały sytuację Zamoyskiego oraz jego umiejętności i społeczne zaangażowanie, zaczęły składać mu propozycje udziału w mającej się odbyć licytacji ziem zakopiańskich, zdewastowanych przez poprzednich właścicieli przez uprawianie intensywnej gospodarki leśnej.
Zakopane
W tym samym czasie środowisko tatrzańskie stało się już przedmiotem troski pewnych ugrupowań i patriotów, którzy dostrzegali piękno podhalańskich rejonów. Zakopane stawało się pomału miejscowością uzdrowiskową, której los leżał na sercu również przybywających tu licznie artystów. Licytacja, która w dużej mierze decydowała o dalszym losie ziem zakopiańskich (proponowano agresywny przemysł), mała miejsce w Nowym Sączu 9 maja 1889 roku. Przedstawiciel hrabiego Władysława Zamoyskiego, przebijając stawkę konkurentów każdorazowo o jednego centa, spektakularnie wygrał licytację. Od tego czasu działalność hrabiego bardzo poważnie ingerowała w losy Podhala. Sprzyjając gospodarce leśnej i społeczeństwu, Zamoyski mocno wpisał się w listę zasług dla Zakopanego. W 1902 roku, w sądzie międzynarodowym w Grazu, uzyskał wyrok włączający okolice Morskiego Oka w granice ziem polskich i kończący spór o ziemie tatrzańskie. Dzięki staraniom Zamoyskiego powstały linia kolejowa Chabówka – Zakopane i szosa do Zakopanego. Ponadto, Władysław był m.in. prezesem Instytucji Czci i Chleba, członkiem-założycielem Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego oraz współpracownikiem prowadzonego przez siostrę Marię stowarzyszenia pomocy polskim emigrantom we Francji Opieka Polska. Hrabia Zamoyski nigdy nie założył rodziny. Swój majątek przekazał narodowi polskiemu, zakładając fundację Zakłady Kórnickie. Za swoje zasługi został pośmiertnie odznaczony Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski. W Zakopanem, na skrzyżowaniu Krupówek z Alejami 3 Maja, stoi pomnik hrabiego.
